مشق شب

(وَهَانَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ مَنْ أَمَّرَ عَلَیْهَا لِسَانَهُ)

و نفسش بر او سبک شد کسی که زبانش را بر خود امیر کرد. مبادا زبانت بر تو مسلط شود.

شرح واژه ها:

1- وَ : و/ حرف عطف است یعنی جمله ی بعد از خود را به جمله ی قبل از خود عطف کرده است.

2- هَانَتْ : بی ارزش شد، سبک گردید.

3- عَلَی : نزد

4- هِ :خود، خویش، او

5-  نَفْسُ :نفس، روح، ذات، شخصیت، درجمله ی «هانت نفسه» (نفسش سبک گردید، نفسش بی ارزش گردید.)

6- مَنْ : کسی که

7- أَمَّرَ :حاکم ساخت، امیر ساخت، چیره ساخت، غلبه بخشید، پیروزکرد.

8- عَلَی : بر

9- هَا :آن، نفس خود

10- لِسَانَ: زبان

ترجمه :هرکس زبانش را بر خویش حاکم سازد روحش نزد خودش بی ارزش می گردد. 

پیام : زبانت راکنترل کن تا روحت قوی و با ارزش گردد.

شاید بتوان ارتباط میان جملات حکمت دوم را چنین بیان کرد که هر کس طمع ورزی خود را اظهار نماید و گرفتاری اش را آشکار سازد، در حقیقت افسار خود را به دست زبانش سپرده و زبان افسار گسیخته نیز گرفتاریها، مکنونات قلبی و اسرار درونی را افشا می سازد؛ از جمله طمعکاری انسان را آشکار می کند و بدین گونه، او را در چشم مردم کوچک و سبک می گرداند.

منظور از امیر شدن زبان آن است که از تحت کنترل عقل و فکر خارج شود و هرچه بر زبانش آمد بگوید. بدیهى است سخنانى که از فکر و عقل و تقوا سرچشمه نمى‏گیرد در بسیارى از موارد خطرهایى ایجاد مى‏کند که انسان قادر بر جبران آن نیست و گاه اسباب رنجش افراد آبرومند و سبب ایجاد اختلاف در میان مردم و کینه و دشمنى نسبت به گوینده و دیگران مى‏شود و چه زیبا مى‏گوید شاعر عرب:

احْفَــظْ لِسانَــکَ ایُّهَـا الْإنْسانُ‏           لا یَلْــدَغَنَّکَ إنَّـهُ ثُعْبانٌ‏
کَمْ فِى الْمَقابِرِ مِنْ قَتیلِ لِسانِهِ‏              کانَتْ تُهابُ لِقاءُهُ الْاقْرانُ‏
 
 
 
اى انسان زبان خود را حفظ کن- مراقب باش تو را نگزد که اژدهایى است.

چه بسیارند کسانى که در گورستان‏ها خفته‏اند و کشته زبان خویشند- همان کسانى که همطرازان آنها از ملاقات با آنها وحشت داشتند.(مکارم، ج 12، 1390: 33)

در حدیث دیگرى در سلسله همین کلمات قصار مى‏خوانیم:

«مَنْ کَثُرَ کَلَامُهُ کَثُرَ خَطَؤُهُ»

کسى که زیاد سخن گوید اشتباهات زیادى خواهد کرد». (نهج‏البلاغه، حکمت ۳۴۹) و این خطاى بسیار باعت تحقیر و بى‏ارزش شدن او در نظرها مى‏شود. وقتی این طور شد حیا از بین می رود و وقتی حیا از بین رفت قلب می میرد و وقتی قلب مرد دینش می میرد. پرحرفی دین انسان را نابود می کند.

در واقع ما سه عضو پر گناه داریم:1- زبان  2- شکم       3- شهوت

در مثنوی معنوی اشارات زیادی به توجه به زبان و مواظبت از او و آفات او شده است که در اینجا تنها ابیاتی از آن را اشاره می کنیم.

ای زبان! تو بس زیانی بر وَری                   چون توی گویا، چه گویم من تو را؟(1709)           
ای زبان! هم آتش و هم خرمنی                چند این آتش در این خرمن زنی؟
در نهان جان از تو افغان می‌کند                گرچه هر چه گویی‏اش آن می‌کند
ای زبان! هم گنج بی‌پایان توی                 ای زبان! هم رنج بی‌درمان توی
چند امانم می‌دهی ای بی امان                 ای تو زه کرده به تیر من کمان
هم صفیر و خدعهٔ مرغان توای                 هم انیس وحشت هجران توای(استعلامی،مثنوی، دفتر اول، 86)

کوتاه سخن این‏که انسان عاقل باید زبانش را در اختیار عقلش قرار دهد نه این‏که عقلش را در اختیار زبان که اولى مایه سعادت است و دومى اسباب حقارت.

گاهی افراد، به هنگام خشم و غضب سخنانی را ناخودآگاه بر زبان می رانند که ممکن است بعداً پشیمان شوند. حضرت علی (علیه السلام) می‏فرمایند: الحده ضرب من الجنون لان صاحبها یندم فان لم یندم فجنونه مستحکم «عصبانی شدن نوعی دیوانگی است.»

همچنین می فرمایند: «چنین شخصی بعد پشیمان می گردد»، (نهج البلاغه، 1414: 513) یعنی زمانی که آتش غضب فروکش کرد، پشیمان می شود و این ثابت می کند که در زمان بر زبان راندن آن سخن، شخص عاقل نبوده است؛ چرا که عاقل سخنی نمی گوید که بعد پشیمان شود و اگر بعدها پشیمان نشود ( فجنونه مستحکم ) یعنی معلوم می شود که جنونش هنوز ادامه دارد؛ لذا افرادی که زبان در اختیارشان نیست، سخنان ناروا می گویند، دیگران را می رنجانند و خود را خوار می کنند. اما کسی که امیر است بر زبان، زبان را حرکت نمی دهد مگر پس از اینکه مطمئن شود که باعث آزار دیگران نمی شود. چنین فردی قبل از دادن قول، می اندیشد که توان انجامش را دارد یا خیر، بنابراین همواره در خانواده­اش آرامش برقرار است، زیرا همه به وعده او ایمان دارند؛ از این لحاظ نزد مردم شخصیتی خاص پیدا کرده و او را حسابگر می­دانند.

نکته اول:

از این جمله(قصیره) معلوم می شود که انسان پیش خود و برای خودش شخصیتی قائل است و امارت دادن به زبان، باعث بی شخصیت شدن فرد در پیش خود می شود و برای همین است که انسان های تربیت شده در مکتب ایمان، دارای شخصیتی محفوظ می باشند زیرا متخلق به اخلاق عالیه اسلام هستند. قرآن عزیز درباره اینان می فرماید: «و اذا مرّوا باللغو مرّو ا کراما» فرقان/ 72 و (عبادالرحمان) وقتی از کنار سخنان یا کارهای لغو می گذرند با کرامت و شخصیت عبور می کنند.

هانَت، صرفاً خواری منحصر به دنیا نیست، بلکه آخرت را هم شامل می شود. افرادی که با زبان خود را خوار می‏کنند، نه تنها در دنیا بلکه در قیامت نیز خود را خوار و خفیف گردانیده اند؛ شاهد بر این امر، این است که در قیامت هیچ عضوی به اندازه زبان بازخواست نمی‏شود. به عنوان مثال، یک زخم زبان می تواند دل بنده مؤمنی را شکسته یا بسوزاند و این در حالی است که گفته شده: دل مؤمن عرش الله می باشد.

میزان گناهانی که توسط زبان صورت می‏گیرند، بسیار بیشتر از اعضای دیگر بدن انسان است، زیرا فرد گناهکار نه تنها با زبان، زخم زبان یا تهمت زده و یا غیبت می‏کند، بلکه حتی می‏تواند عقاید باطل قلبی خود را نیز با زبان بیان‏کند. به عنوان مثال،زمانی که یهود و نصاری گفتند: یدالله مغلوله؛ دست خدا بسته است،خدا آنان را لعن و نفرین کرد. بنابراین می‏توان گفت گناهان زبان چه از لحاظ کیفی و چه از لحاظ کمی، از بقیۀ اعضاء بیشتر است. لذا باید بیشتر دقت کنیم که زبان خود را کنترل کرده و دنیا و آخرت خود را به تباهی نکشانیم.

نکته دوم:

رابطۀ طبیعی جملات سه گانۀ دومین قصیرۀ نهج البلاغه با یکدیگر این است که شخص طمع ورز ابتدا باطمع ورزی، خود را پیش دیگران خوار و خفیف می کند؛ که این خفّت باعث می شود از افشاء اسرار ناگفتۀ خود باکی نداشته باشد و به این ترتیب زمینه برای خود کوچک بینی اش فراهم می شود و خودش را مطیع زبان خویش می سازد.

پس حضرت (علیه السلام) با آوردن این سه جمله در کنار هم، مطلب را از ضعیف به قوی ترقی داده است. مرحلۀ ضعیف بی شخصیت شدن پیش دیگران، با طمع و کشف راز است و مرحلۀ قوی تر و بالاتر، زمانی است که انسان پیش خود بی شخصیت شود که این هم با تأمیر زبان صورت می‏گیرد.

نکته سوم:

راههای مبارزه با بی شخصیتی.

1- ریشه کن کردن طمع در وجود خود.

2- حفظ اسرار و گرفتاری ها در پیش خود.

3- مسلط نکردن زبان بر خود، اختیار زبانت را داشته باش. امام علی (علیه السلام) می فرمایند: تا سخن نگفته ای سخن در بند توست وقتی سخن را گفتی تو در بند آنی.

نکته چهارم

گفتار شخص از چند جهت ممکن است موجب بی شخصیت شدن او شود:

1- زشت گویی

2- بیهوده گویی(لغو گویی، ناشی از کمی عقل و قوی بودن تخیل است و نشان دهندۀ آن است که گوینده برای عمر خودش ارزش قایل نیست.)

3- مفید و با هدف ولی بیجا گفتن

4- دربیان مطلب پرگویی نماید و باگفتار بیش ازحد ضرورت،ارزش حرف‏مفید و حکیمانۀ خود را پایین بیاورد و موجب ملال خاطر شنوندگان شود.

امیر و حاکم قرار دادن زبان بر بدن به این معناست که هرچه به زبانمان می‏آید بگوییم؛ حتی اگر هلاکت و تباهی انسان را در دنیا و آخرت در پی داشته باشد؛ زیرا گفتاری که بدون توجه و تفکر بر زبان آید سبب ارتکاب گناهان می‏شود و عقوبت الهی به همراه می‏آورد و آتش جهنم را می‏افروزد.

از زبان بیش از هفتاد گناه صادر می شود . در حدیث آمده: زبان هر روز صبح به اعضای دیگر بدن می گوید: چگونه اید؟ می گوید: اگر تو ما را به حال خود واگذاری، خوبیم.

از کلام امام علی (علیه السلام) نتیجه می گیریم که روح انسان از چنان عظمتی برخوردار است که نباید گرفتار و اسیر تکه گوشتی به نام زبان شود تا با بیان سخنان ناسنجیده و بدون اندیشه، خود را به هلاکت اندازد؛ بلکه ان عضو کوچک تنها برای اظهار نیازها و ضرورتهاست.

زبان هر که فرماندۀ خویش کرد                 ز خواری دل خویش را ریش کرد

نکته پنجم:

راههای مبارزه با زبان

1-     ابتدا حرف را بفهم بعد به زبان آور وقتی سخنی را نمی فهمی و می گویی برات شر می شه.

2-     حرفهای خوب بزن: اگر یک نفر به دست شما هدایت شودبرای شما از صبح تا شام بهتر است پون خورشید جان مادی می دهد و شما جان معنوی می دهید.

3-     به جا حرف زدن: دو چیز طیره عقل است: گفتن به وقت خاموشی و خاموشی به وقت گفتن

4-      افرادی که زبانشان بر آنها فرمان می‏راند، نه تنها برای خودشان، بلکه برای دیگران هم دردسر ایجاد می‏کنند. در صورت مشاهده اینچنین شخصی، هرگز به او اطلاعات ندهید، زیرا این افراد همانند کودکی می مانند که وقتی به آنها گفته می شود: این مطلب را به کسی نگو، حالت لجبازی در آنها ایجاد شده و به عمد، همان مطلب را برای دیگران بیان می‏کند.

5-      به زبان راندن برخی سخنان، از لحاظ شرعی نیز نادرست است و ممکن است موجب توهین و اهانت گردد؛ بنابراین این سخنان را نباید با دیگران درمیان گذاشت .

6-      گاهی اوقات، سخنی بر زبان ما جاری می گردد که نتایج و عواقب بسیار دردناک و طولانی در پی دارد. به عنوان مثال، با یک شهادت دروغ، ممکن است مالی از کسی دریغ شود و به او نرسد؛ در این صورت، حقش ضایع شده و به شخص دیگری که حقش نبوده رسیده است و یا ممکن آبروی کسی بر باد داده شود و یا منجر به مرگ کسی گردد.

شاید بتوان ارتباط میان جملات حکمت دوم را چنین بیان کرد که هر کس طمع ورزی خود را اظهار نماید و گرفتاری اش را آشکار سازد، در حقیقت افسار خود را به دست زبانش سپرده و زبان افسار گسیخته نیز گرفتاریها، مکنونات قلبی و اسرار درونی را افشا می سازد؛ از جمله طمعکاری انسان را آشکار می کند و بدین گونه، او را در چشم مردم کوچک و سبک می گرداند.

منابع و  مآخذ

1-     جویباری، م و جمعی از نویسندگان، راه روشن، چ اول، قم: نسیم فردوس، 1384

2-     نظامی همدانی، علی، شرح نوینی بر کلمات قصار امیرالمؤمنین، چ اول، قم: مؤسسه فرهنگی فخر دین، 1383

3-     مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام، ج 12، چ اول، قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب، 1390

4-     مولانا جلال الدین محمد بلخی، مثنوی معنوی ، به کوشش محمد استعلامی، دفتر ششم، چ پنجم تهران: زوّار، 1372

5-     نهج البلاغه(صبحی صالح)، شریف الرضی، محمدبن حسین، مصحح فیض الاسلام، چ اول، قم: هجرت، 1414

6- سایت نهج البلاغه آیت الله مکارم شیرازی

 (وَرَضِیَ بِالذُّلِّ مَنْ کَشَفَ عَنْ ضُرِّهِ)

شرح واژه ها:

1- وَ : و/ حرف عطف است یعنی جمله ی بعد از خود را به جمله ی قبل از خود عطف کرده است.

2- رَضِيَ : راضی شد، رضایت داد، خشنود گشت.

3- بــِ : حرف جر است

4- الذُّلِّ :خواری و ذلت

5-  مَنْ : کسی که

6- كَشَفَ : فاش کرد ، ابراز کرد، آشکارنمود، بازگوکرد

7- ضُرَّ : بدحالی، سختی های زندگی، فقر و فلاکت، رازسختی ها

8- هُ : ش، خود، به معنای راز خود، راز سختی هایش، سختی های خود، ناملایمات زندگیش، بدبختی های خود، مشکلاتش

ترجمه : هرکس مصائب و مشکلاتش را فاش کند به ذلت وخواری تن داده است.

پیام :  مصایب زندگی خصوصی خودرابرای کسی فاش نکنید

در دومین نکته مى‏فرماید: «کسى که سفره دل خویش را (نزد این و آن بدون هیچ فایده) باز کند (و مشکلات خود را فاش سازد) رضایت به ذلت خود داده است»؛ حال این حدیث شریف را ساده کرده و می گوییم: شخصی که از فقر و بی نوایی خودش پرده بردارد و آن را آشکار کند، خودش را پست کرده است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: چهار چیز از گنج های بهشت است: کتمان و پنهان داشتن فقر، کتمان صدقه، کتمان مصیبت و گرفتاری و کتمان درد.(جنتی، 1382: 472)

 روشن است هرگاه انسان نزد طبیب درد خود را بگوید و از وى راه درمان بطلبد یا پیش قاضى ظلمى را که بر او رفته بیان سازد و از او احقاق حق بخواهد یا نزد دوستش از گرفتارى خود براى گرفتن وام سخن بگوید کار خلافى نکرده و به دنبال مشکل‏گشایى بوده؛ اما طرح مشکلات نزد کسانى که هیچ‏گونه توانایى بر حل آن ندارند اثرى جز ذلت و سرافکندگى انسان نخواهد داشت. در این‏گونه موارد باید خویشتن‏دار بود و لب به شکایت نگشود.

زبونی پسندد به خود هر کسی                        شکایت ز سختی کند با کسی

سعدي:

خامشي به که ضمير دل خويش                 با کسي گفتن و گفتن، که مگوي‏

اي سليـم! آب ز سرچشمه ببند                  که چو پر شد، نتوان بستن جوي‏(سعدی، 1373: 171)

نکته اول:گرفتاری و ضرر و زیان های انسان به دو نوع سری و غیر سری تقسیم می شود.

ضررهای غیرسری: مشکلاتی‏که افشاء آنها موجب سبک شدن و شخصیت می‏شود اما طوری هستند که نمی‏توان آنها را از همه افراد و برای همیشه پنهان داشت. مثلاً: آشکار شدن مردودی فلان دانشجو با این که موجب سبک شدن شخصیت او است اما نمی توان آن را از همه افراد (لااقل) خانواده مخفی داشت.

ضررهای سری: گرفتاری های و زیان هایی است که فاش شدن آنها به هیچ وجه به نفع صاحبانشان نیست و باید پنهان بمانند. (مانند خبر خلاف عفت). اما گاهی انسان از جهت عبرت آموزی آن مطلب را بیان می کند د راین صورت بهتر است نام کسی را نیاورد.

حضرت علی (علیه السلام) با آوردن کلمۀ ضرّ اشاره به هر دو قسم نموده و پرده برداری از گرفتاری و مشکلی را پیش دیگران موجب خواری و ذلت ذکر فرموده لذات پیروانش را ترغیب به پنهان نگه داشتن گرفتاری آن می کند.

نکته دوم:  علل پرده بردای از گرفتاری ها و بیان مصیبتها نزد دیگران:

1- شخص متوجه ربط این عمل با شخصیت خودش نیست و نمی داند که پرده برداری، ضد شخصیت و مایه سبکی و خواریش، پیش دیگران است. گرفتاری و پریشانی انسان را فقط خودش می داندو چه بسا نزدیک ترین فرد به او مانند مادر و پدر هم از آن اطلاع نداشته باشد. اما اگر او با زبان یا رفتارش از گرفتاریهای خود صحبت کند به ذلت و خواری خودش کمک کرده و قدرت نفوذ انسان نیز در طرف مقابل کم خواهد شد.  چرا که ضمن حقیر ساختن خود، نشان می دهیم که در میدان زندگی شکست خورده ایم.

2- ارتباط این عمل را با شخصیت خود می داند؛ اما چون برای خودش ارزش و شخصیت قائل نیست اقدام به کشف راز می‏کند.

3- ممکن است شخص از دو جهت قبلی مشکلی نداشته باشد ولی به جهت زودباوری، بی‏جا و بی جهت به دیگران اعتماد می‏کند و اسرار خود را برای آنها آشکار می سازد.

4- به علت کمی ظرفیت و نداشتن شرح صدر از نظر روحی قدرت و تحمل حفظ راز را ندارد.

نکته سوم:

حکمت ممنوعیت افشاء راز برای دیگران این است که نباید به افراد، اعتماد کامل داشت بلکه همیشه باید جانب احتیاط را رعایت نمود؛ نه بدبینی شدید داشت و نه خوش بینی مفرط. همیشه انسانها بر یک فکر و اندیشه نیستند. شاید وقتی راز خود را به دیگری گفتی و اتفاقی افتاد که از یکدیگر دلخور شدید او از این قضیه سوء استفاده کرده و راز شما را برملا کند.

نکته چهارم:خطرات و مفاسد کشف راز

الف) کاشف راز، خود را پیش کسانی که رازش را به آنها می سپارد خوار و ذلیل می کند.

یک داستان: یک درس

مفضل بن قیس سخت در فشار زندگی واقع شده بود. فقر، تنگدستی، بدهکاری و مخارج زندگی او را آزاد می داد. به ناچار به محضر امام صادق(علیه السلام) رفت و لب به شکایت گشود و گرفتاریهای خودرا موبه مو تشریح کرد. در آخر، از امام تقاضا کرد که برایش دعایی بفرماید تا گره از کارش گشوده شود. امام صادق(علیه السلام) دستور داد کیسه ای اشرفی به او بدهند.

مفضل گفت: مقصودم این نبود؛ بلکه فقط تقاضای دعا داشتم. امام فرمود: برایت دعا هم می کنم، اما هرگز مشکلات و بیچارگیهای خودرا برای مردم نگو؛ چون اولین اثرش این است که گمان می کنند تو در میدان زندگی به زمین خورده ای. پس در نظرها کوچک می شوی و شخصیت و احترامت از میان می رود.(مطهری، ج 2، 1366: 44)

ب) اگر راز او ارتکاب فسادی بوده و از این جهت گرفتار شده، با آشکار کردن، فساد مرتکب شده را ترویج کرده است و باعث افزایش جرأت و بی باکی مخاطب در ارتکاب آن می شود.

ج) با این کار، ضعف روحی و ضیق صدر او و همین طور آشکار شدن این که آن شخص ایمانش ضعیف بوده و اعتقادی به این ندارد که خداوند در برابر شکیبایی او اجر فراوان به او عطا خواهد کرد. گذشته از آن اساسا ابراز کردن گرفتاریها کاری مذموم است؛ زیرا این به معنای شکایت بردن از خداوند نزد بندگان اوست و این کار با مرام بندگی سازگاری ندارد و بسیار ناپسند شمرده شده است.

حکایت است کسی نزد صاحبدلی رفت و گفت: دیشب از درد دندان نخوابیدم و این مطلب را چند بار تکرار کرد. آن مرد صاحبدل گفت: چقدر تکرار می کنی؟ به خدا قسم سی سال است که یک چشم من کور شده است و به کسی نگفته ام و هیچ کس آگاه نیست!

د) همچنین خواسته یا ناخواسته و به غلط به راز پذیرانش می فهماند که خداوند نسبت به او رحمتی نداشته یا در این گرفتاری که برایش پیش آمده نعوذ بالله رعایت حکمت و مصلحت را نفرموده است.

هـ) با آشکار نمودن گرفتاری خود مخاطب را ناراحت می کند زیرا فردی را که می خواهید برایش درد دل کنید، یا دوست است و یا دشمن ؛ اگر دوست باشد که با شنیدن مشکل شما ناراحت می شود و انسان دوست ندارد دوستش را ناراحت کند و اگر این موارد تکرار هم شود ناراحتی مخاطب مکرر شده و کم کم رابطه شما با هم سرد خواهد شد.

و) اگر مخاطب دشمنتان باشد، با شنیدن مشکل شما خوشحال شده و شما دوست ندارید دشمنتان شاد شود. بنابراین از نظر بینش اسلامی، بازگو کردن درد و رنج، درست نمی باشد.

ز) در محاضرات الادبا آمده است: فلا تُفش سِرَّکَ الا الیک فاِنَّ لکیَّ نصیحٍ نصیحاً: راز خود را، جز نزد خود فاش نکن. همانا هر دوست خیرخواه و صمیمی دوستی صمیمی دارد و در امثال عرب، آمده است که: همنشین آدمی، رازهای او را از دلش خارج می کند، ولی بسا همنشین که جاسوس است.

حکایت

بازرگانی را هزار دینار خسارت افتاد. پسر را گفت: نباید که این سخن با کسی درمیان نهی. گفت: ای پدر، فرمان توراست، نگویم ولی مرا بر فایده این مطلع گردانی که مصلحت در نهان داشتن چیست؟ گفت: تا مصیبت دو نشود یکی نقصان مایه و دیگر شماتت همسایه.

مگوی انده خویش با دشمنان             که لا حول گویند شادی کنان(سعدی، 1373: 128)

ح) از سوی دیگر ممکن است فردی که انسان مشکل خود را با او در میان می گذارد، بی تفاوت باشد، در این صورت نیز بازگو کردن مشکل، کار لغو و بیهوده ای خواهد بود .

نکته پنجم: راه کار

1- تنها مرجعی شایستگی این را دارد که انسان برای بیان مشکلاتش به او رجوع کند ، که محیط بر ابعاد وجودی انسان باشد و بتواند به نحو احسن ، در حل آن مشکل ، به فرد یاری رساند و آن، خداوند مهربان است. برنامه اسلام در جهت تشویق به مناجات با خدا ، این آرامش را برای انسان به ارمغان می آورد و در مرتبه دوم ، انسان درددل های خود را با حجّت زمان بگوید که آنان به عنوان حجّت، وظیفه حقّ تصرف در عالم کائنات را دارا می باشند.

2- برای آن که شخص رازهای خود را نگه دارد و فاش نکند باید مقدمات و زمینۀ کشف راز را در خود از بین ببرد و اجازۀ رشد آنها را ندهد.مثلا: اگر در خود احساس شخصیت نمی کند باید باور کند که انسان است و انسان با داشتن ایمان، عزیزترین پدیده های الهی است و لازم است در عظمت انسان مؤمن قدم بردارد؛ بشنود، بپرسد، مطالعه کند.

3- اگر از نظر علمی قائل به وجود ارتباط، بین برملا شدن راز و تنزّل شخصیت نیست سعی کند با مطالعه و تحقیق به این مطالب دست یابد.

4-یا چنانچه آدم زودباوری است باید با مرور تجربیات خود و دیگران به بازنگری در عقاید و باورهای خود بپردازد و نیز ایمان خود را به رحمت و نصرت و حکمت الهی و صدق وعده های او و اجر فراوانش در برابر صبر و … تقویت نماید.

با سينه‏ي اين و آن چه گوئي غم خويش                       از ديـده‏ي اين و آن چه جوئي نم خويش‏

برساز تو عالمـي ز بيـش و کم خويش              آن‏گــاه بـــزي به نــاز در عالــم خويش(سنایی، بی تا: 1146)

5- گاهی اوقات، افراد طوری سخن می گویند که خود را خوار می کنند؛ در واقع قصد شکسته نفسی دارند، غافل از اینکه نباید زیاده روی کنند، زیرا در این صورت دچار گناه دروغ هم می شوند. به عنوان مثال، اگر شخصی به شما که فرد مؤمنی هستید غبطه خورده و از شما تعریف می کند، نباید آن قدر از خود فروتنی و تواضع نشان دهید که طرف مقابل نسبت به شما سوء ظن پیدا کند. در این مواقع، لازم است در عین تواضع، پاسخی بدهید که به نفع دو طرف باشد؛ مثلاً بگویید: خدا با حُسن ظنّ شما، با من برخورد کند. چنین روایت شده است که: «امام باقر( علیه السلام) از سفری برمی گشتند و به طایفه ای از مسیحیان برخورد کردند. رئیس مسیحیان به ایشان گفت: شما از چه امتی هستید؟ حضرت فرمودند: از امت مرحومه، گفت: از جاهلان هستید یا از علماء ایشان؟ امام فرمودند: لستُ مِن جُهّالِهم؛ من از جاهلانشان نیستم.» (کلینی، ج 1، 1364: 177) در اینجا امام باقر (علیه السلام) در کمال تواضع، مطلب را رساندند. پس باید آموخت که می توانیم در عین فروتنی، تعریف دیگران در حق خود را تصدیق کرده و دروغ نیز نگوییم. البته مواردی وجود دارد که می بایست احقاق حقی ثابت شود، در این صورت باید عین ماجرا را بیان کرد. به عنوان مثال، اگر کسی اموال ما را به سرقت برده باشد، این را باید به طور دقیق گزارش کنیم.

1-     ابن شعبه، حسن، تحف العقول، ترجمه احمد جنتى‏، چ اول، تهران: امیر کبیر، 1382

2-     جویباری، م و جمعی از نویسندگان، راه روشن، چ اول، قم: نسیم فردوس، 1384

3-     سعدی، گلستان، چ سوم، تهران: چاپخانه سحاب، 1373

4-     كلينى، محمد بن يعقوب، الروضة من الكافي، ترجمه رسولى محلاتى‏، ج 1، چ اول، تهران: انتشارات علميه اسلاميه‏، 1364

5-     مطهری، مرتضی، داستان و راستان، ج 2، چ نهم، تهران: صدرا، 1366

6-      نظامی همدانی، علی، شرح نوینی بر کلمات قصار امیرالمؤمنین، چ اول، قم: مؤسسه فرهنگی فخر دین، 1383

7-    سایت:                       http://makarem.ir/nahjolbalaghe

بسمه تعالی

حكمت 2 

وَ قَالَ عليه السلام :أَزْرَى بِنَفْسِهِ مَنِ اسْتَشْعَرَ الطَّمَعَ وَ رَضِيَ بِالذُّلِّ مَنْ كَشَفَ ضُرَّهُ وَ هَانَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ مَنْ أَمَّرَ عَلَيْهَا لِسَانَهُ 

شرح واژه ها:

1 - أَزْرَى :خوار و ذلیل کرد.

2 - بـِ : حرف جر است.

3 - نَفْسِ : خود، روح، ذات

4 - هِ : ش، خود/ نفس خود، نفسش، روح خود، روحش، ذات خود، ذاتشش، خودش

أَزْرَى بِنَفْسِهِ:  خود را خوار و ذلیل ساخته است.

5 - مَن :کسی که

6 - إسْتَشْعَر :شعار خود قرار داد، لباس زیر خود قرار داد، یعنی همراه همیشگی خود قرار داد.

 استشعر، هم خانواده است با شَعْر(موی بدن)و شعار (لباس زیر که به مستقیم به بدن و موی بدن می چسبد) بر خلاف دثار(لباس رو)، یعنی طمع را محکم گرفتن و رها نکردن، چسباندن طمع به بدن که یک خصیصه و خصلت برای او شده است.

7 - الطَّمَعَ : چشم به مال و منال و جاه و مقام دیگران داشتن

 طمع یکی ازراه های ورود شیطان به قلب انسان است. وقتی کسی به این بیماری مبتلا گردد در ابتدا مطیع شیطان می شود، آنگاه برای رسیدن به خواسته های خود تن به هر ذلت و خواری نزد دیگران می دهد.

8 - اسْتَشْعَر الطَّمَعَ : طمع را لباس خود قرار داد، طمع را شعار خود قرار داد، طمع را همراه همیشگی خود قرارداد، همیشه طمع ورزید، همیشه طمعکار بود.

ترجمه: هرکس همواره  طمع بورزد، خود راخوار و ذلیل می سازد.

پیام:  قانع باش تا عزیزگردی و طمعکار نباش که ذلیل می گردی

نکته اول

طمع عبارت است از توقع رسیدن به چیزی از کسی بدون داشتن استحقاق

نکته دوم

شخص متوقع و طمّاع احساس نیاز و احتیاج را در وجود خود می بیند لذا دست به تملق و چاپلوسی یا مدح و ستایش از شخص مور طمع می زند و چون این عمل نوعی پرستش و خلاف آزادی انسان است رقیت و بندگی را که ضد حریّت است به دنبال می آورد.

آدمی که طمع می کند در واقع خودش را نیازمند نشان می دهد و خوار و کوچک می کند. طلحه و زبیر که از یاران قوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) و از یاران امام علی (علیه السلام) بودند، به خاطر طمع دشمن آنان شدند. طلحه به حکومت بصره و زبیر به حکومت کوفه طمع کرد. هر دو آنان بسیار پولدار بودند و کاخ داشتند و … اما با این حال طمع کردند و حکومت عراق را می خواستند عمر و عاص نیز همین گونه بود. 

نکته سوم

طمع دو گونه است:

1- طمع های ناروا: طمع مال و مقام و …

2- طمع های جایز: طمع به رحمت و مغفرت الهی

برای هیچ انسان مؤمنی سزاوار نیست که برای رسیدن به مقام و شخصیت و دست یافتن به مال و ثروت از افرادی مثل خود طمع داشته باشد زیرا به خواری و بی شخصیتی خودش منجر می شود و ذلّت پذیری با عزّتی که خدا برای او پسندیده منافات دارد و لله العزّة و لرسوله و للمؤمنین. منافقون/8

کسی که طمع را استشعار می کند (به وجود خود بچسباند) در هر کاری و در هر چیزی که در او ایثار، هدیه دادن، انفاق و … است طمع می ورزد.

منشأ طمع ورزی

1- نقص عقل و قوت نیروی خیال: اگر عقل نارس و ناقص و قوه خیال قوی‏تر از عقل نباشد و خواستۀ مورد توقع نمی‏تواند انسان را وادار به طمع ورزی گرداند.

2- بی خبری از شخصیت والای انسان: اگر ارزش و بهای حریّت را انسان می دانست مسلماً توقع و انتظار را در خود به وجود نمی آورد تا ناچار شود در مقابل دیگران تملق کند و آنان را ستایش نماید.

نکته چهارم: نتایج طمع

1- رقیّت: انسان عظمت و شخصیت خودش را با پایین ترین چیز مبادله می کند.

2- شرک: که منشاء آن یک اخلاق بد (طمع) است.

3- حقیر شدن: چون لازمۀ طمع ورزی، نیازمندی و فروتنی است.

4- عامل شکست: حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: بیشترین شکستهای عاقلان، زیر سایه طمع خودنمایی می کند.

نکته پنجم: راههای معالجه

1- تقویت ایمان به خدا و تقسیم عادلانه و تقدیرحکیمانه او و درک اهمیت توحید و خطر شرک

2- علم و آگاهی از عظمت انسان و قبح انسان پرستی و ارزش آزادی و پستی بندگی و بردگی

3- ادامۀ بی اعتنایی به شئ مورد طمع بدون توهین و تحقیر از دارندۀ آن

4- داشتن قناعت: کسی که قناعت پیشه کند عزیز خواهد بود: عزَّ مَن قنعَ (غررالحکم، 1410: ص 392)

بزرگی می‏گفت که : صیادی گنجشکی گرفت ،

 گنجشک گفت : مرا چکار خواهی کرد ؟

 گفت بکشم وبخورم .

 گفت : از خوردن من چیزی حاصل تو نخواهد شد ولی اگر مرا رها کنی سه سخن به تو می آموزم که برای تو بهتر از خوردن من است .

 صیاد گفت بگو .

 گنجشک گفت یک سخن در دست تو بگویم و یکی آن وقت که مرا رها کنی و یکی آن وقت

 که بر کوه نشینم .

 گفت : اولی را بگو .

 گفت : هر چه از دست تو رفت برای آن حسرت مخور .

 پس صیاد او را رها کرد و بر درخت نشست و گفت : محال را هرگز باور مکن

 و پرید بر سر کوه نشست و گفت : ای بدبخت اگر مرا می کشتی اندر شکم من دودانه

مروارید بود که هر یکی بیست مثقال، که توانگر می شدی و هرگز درویشی به تو نمی رسید .

 مرد انگشت در دندان گرفت و دریغ وحسرت خورد و گفت باز از سومی بگو .

 گنجشک گفت : تو آن دو سخن را فراموش کردی سومی را می خواهی چکار ؟

 به تو گفتم برای گذشته اندوه مخور و محال را باور مکن . بدان که پرو بال و گوشت من ده مثقال نیست آن وقت چگونه در شکم من دو مروارید چهل

 مثقال وجود دارد و اگر هم بود حالا که از دست تو رفته ، غم خورد چه فایده ؟

  گنجشک این سخن را گفت و پرید و این مثال ( حکایت ) برای آن گفته می شود که چون طمع پدید آید، همه محالات باور کند .

 راه علاج مرض خطرناک طمع ، توجه به حضرت حق و بیداری نسبت به قیامت کبری و چشم پوشی از نامحرم و دیده بستن از اموال وحقوق مردم  و قناعت به داده حق و محصول کار خویش است .

 ابن السماک رحمة الله علیه گوید : طمع رسنی است بر گردن و بندی است بر پای . رسن از گردن، خود بیرون کن تا بند از پای برخیزد .

  چون به عنایت وکرامت او نظر داشته باشی و به داده جناب او قناعت ورزی از ذلت طمع رهائی یابی و به خیر دنیا و آخرت و عزت امروز و فردا رسی .

 منبع : عرفان اسلامی ( شرح مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه)، حسین انصاریان، ج 10 (سایت حاجی بابا)

منابع و مآخذ

1-   تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد،غررالحکم و دررالکلم، چ دوم، قم: دارالکتب اسلامیه، 1410

2-   جویباری، م و جمعی از نویسندگان، راه روشن، چ اول، قم: نسیم فردوس، 1384

3-   نظامی همدانی، علی، شرح نوینی بر کلمات قصار امیرالمؤمنین، چ اول، قم: مؤسسه فرهنگی فخر دین، 1383

4-    سایت:                       http://makarem.ir/nahjolbalaghe

5-    سایت:                     http://basaer.ir/fehrest.asp?select=nahjolbalagheh

6-      http://www.aaj575.blogfa.com/post-34.aspx

( من کنت مولا فهذا علی مولا )

حلول عید ولایت و امامت را که به شکرانه ی تکمیل دین و تتمیم نعمت همگان با عرشیان و فرشیان است ، محضر شما و همه ی شیعیان

تبریک و تهنیت عرض می نمایم.

میلاد با سعادت امام هادی (علیه السلام) نور چشم جوادالائمه و نوه گرامی امام رضا (علیه السلام) را به همه عزیزان تبریک می‏گویم.